Grianghraf: Le caoinchead ó Leabharlann Náisiúnta na hÉireann
Próifíl Taighde: Seán Lemass
Saol Sheáin Lemass agus é ina dhéagóir: de réir na bhfoinsí.
Agus iad ag tuairisciú ar bhás Sheáin Lemass sa bhliain 1971, labhair Pathé News faoi na rudaí ar leith a bhain sé amach, idir náisiúnta agus idirnáisiúnta: bhí sé ina aire ar feadh 30 bliain agus ba é an Taoiseach é ón mbliain 1959 go dtí 1966.
Céard is féidir linn a fháil amach ó na cartlanna ar líne faoi shaol Lemass agus é ina dhéagóir, 1900 – 1916, duine a bhain cáil amach mar ‘an t-ógfhear cróga’ de bharr an róil a d’imir sé in Éirí Amach na Cásca?
Modh taighde
- Bailigh an t-eolas ginealaigh bunúsach ar an ábhar agus ar a mhuintir ach breathnú ar na taifid Eaglaise agus Shibhialta.
- Déan cíoradh ar thuairisceáin daonáirimh (foirmeacha N, B1 agus A) le heolas a bhailiú faoin gcomharsanacht a raibh an duine ina chónaí inti; na dálaí cónaithe agus sóisialta.
Foirm N: a thugann léargas ginearálta: faigh amach d’aon amharc cé mhéad teaghlach a bhí ina gcónaí i ngach teach agus an creideamh a bhí acu.
Foirm B1: a thugann léargas sráide: faigh amach cén cineál tí a bhí ann agus líon na seomraí a d’úsáid gach teaghlach.
Foirm A: a thugann an léargas tí: sonraí pearsanta, amhail aois, slí bheatha, oideachas, teanga agus áit bhreithe, na ndaoine uile a bhí i ngach teach. Tabhair faoi deara go bhfuil na ceannteidil children born alive (leanaí a saolaíodh) agus children still alive (leanaí atá fós beo) i nDaonáireamh 1911.
Le caoinchead ó: Seán O'Conner, bailiúchán príobháideach
Luathbhlianta: Sráid Chéipil i nDaonáireamh 1911
Príomhbhealach gnóthach a bhíodh i Sráid Chéipil, a bhíodh dubh le daoine a raibh roinnt cúlraí éagsúla agus stádas sóisialta difriúil acu. Bhí tionóntáin coitianta go leor i stráicí áirithe den tsráid. Bhí cónaí ar 27 duine os cionn an Déirí ag Uimh. 111. Béal dorais, os cionn an tsiopa, bhí sé theaghlach ina gcónaí ann cé nach raibh ach aon seomra amháin in aghaidh an teaghlaigh.
Is léir go raibh an iomarca daoine in Uimh. 113 chomh maith. Bhí aon seomra amháin ag Andrew Clarkin, ‘gearrthóir barra buataisí’, agus ag a bhean chéile, ‘meaisíneoir barra buataisí’, a chomhroinn siad lena gcúigear leanaí, a bhí idir 15 agus 5 bliana d’aois.
Chomh maith leo siúd a bhí cónaí orthu ar an tsráid, tháinig roinnt mhaith daoine chun an cheantair le dul chuig an teach gill a bhí suite ag Uimh. 108, chuig an Leabharlann Phoiblí ag Uimh. 106 agus chuig Foirgneamh Ghnóthaí Aontaithe Bhaile Átha Cliath ag Uimhreacha 114-116.
Nuair a chuirtear na siopaí agus na gnóthais a bhí á rith mórthimpeall orthu san áireamh, d’fhéadfá talamh slán a dhéanamh de go mbíodh deirfiúracha Lawlor coinnithe gnóthach sa Phostoifig agus siopa stáiseanóireachta a bhí lonnaithe ag Uimh. 141. Go deimhin, tá seans maith ann gur oibrigh aon duine nó gach duine de na ceathrar fear poist a bhí ina gcónaí ar Shráid Chéipil leo.
I lár an aonaigh bhí Beairic de chuid Phóilíní Chathair Átha Cliath (DMP) suite ag Uimh. 101, ina raibh 31 póilín, ach ní raibh luaite ar an bhfoirm daonáirimh ach a n-inisealacha.
Tháinig siad ó gach uile chontae in Éirinn, agus luaigh gach duine acu go raibh siad ina ‘n-oibrithe feirme’ sula ndeachaigh siad leis an bpóilíneacht. Ba Chaitlicigh Rómánacha iad ar fad seachas duine amháin. Bhí idir an Ghaeilge agus an Béarla ag seachtar acu.
Bhí an chuid ba mhó acu óg (idir 20 agus 30 bliain d’aois) agus singil. Seans maith go raibh roinnt acu fostaithe leis na foirmeacha daonáirimh a dháileadh, agus chomhlánú agus a bhailiú, arb iad na foirmeacha céanna iad is féidir linn a léamh inniu.
Cartlann Nuachtán na hÉireann: The Irish Independent, an 19 Nollaig 1911
Íomhánna: Cartlann Náisiúnta na hÉireann, Daonáireamh na hÉireann, 1911
Uimh. 2, Sráid Chéipil
Bhí cónaí ar theaghlach Lemass in Uimh. 2, Sráid Chéipil, gar do na céanna ar thaobh thuaidh na Life, ní ba lú na ciliméadar ó Ard-Oifig an Phoist ar Shráid Uí Chonaill (Sráid Sackville ag an am sin) agus áit a rabhthas in ann Halla na Cathrach a fheiceáil chomh maith. Chuaigh a gcomharsanacht (uimhreacha 1 – 41) ó na céanna go dtí an coirnéal le Sráid na Mainistreach Uachtarach, agus bhí roinnt siopaí, dhá heach tábhairne, dhá theach lóistín agus banc ann.
Foirm N
Léiríonn an fhoirm dhaonáirimh don chuid seo den tsráid go raibh idir dhaoine saibhre agus dhaoine bochta ina gcónaí taobh le taobh: taifeadadh go raibh 14 theach gan chónaí ann, ach is é fírinne an scéil gur shiopaí móra nó thithe trádstórais iad, amhail Gnóthas Uirlisí agus Sceanra McQuillan ag Uimh. 36, a ndearnadh cur síos air mar shiopa agus ceardlann.
Léigh an fógra an-nua-aimseartha seo a bhí acu le tuiscint a fháil ar an réimse seirbhísí a chuir siad ar fáil. Seol stampa pingine chucu agus sheolfaidís catalóg ar ais chugat le casadh an phoist.
Bhí monarcha milseán suite ag Uimh. 17, a gheall na milseáin bhruite ab fhearr dá raibh ann, agus b’fhéidir go raibh a fhios ag an saol go raibh sé ann de bharr an bholaidh dheas a tháinig amach as:
Bhí aon teaghlach amháin in 11 cheann de na tithe (teaghlach Lemass ina measc). Seiceáil.
Ba Chaitlicigh Rómánacha iad ar fad. Bhí dhá theaghlach Ghiúdacha ag cur fúthu in Uimhreacha 33 agus 35. Seiceáil.
Foirm B1
Íomhánna: Cartlann Náisiúnta na hÉireann, Daonáireamh na hÉireann, 1911
Luaitear ar an bhfoirm seo ainmneacha na ndaoine a raibh cónaí orthu i ngach ceann de na tithe agus cuirtear in iúl an leibhéal compoird nó cruatain a bhí i gceist lena ndálaí maireachtála.
Rinneadh cur síos ar na háitribh ar fad a bhí sa chuid seo den tsráid mar ‘shiopa’, seachas Uimh. 6, a bhí ina teach tábhairne.
- Bhí neart spáis agus príobháide ag teaghlach Lemass ina dteach 8 sheomra, os cionn an tsiopa.
- Béal dorais, bhí teaghlach James Ronan ina gcónaí in éineacht le teaghlaigh Coleman, Healy agus Slavin.
- Bhí dhá sheomra ag teaghlach Ronan sa teach. Seiceáil.
- Chónaigh teaghlach Braunstein go compordach mar aonad teaghlaigh aonair in Uimh. 33; 4 daoine i 4 sheomra.
- Bíodh sin mar atá, bhí cónaí ar ochtar daoine de mhuintir Taylor in aon seomra amháin in Uimh. 35, agus 3 theaghlach eile ina gcónaí sa teach, leis. Seiceáil.
Foirm A
Tugtar léargas ar an teaghlach ar an bhfoirm seo.
Teaghlach Ronan
D’oibrigh James mar dhoirseoir i Halla na Cathrach. Bhí cónaí air in éineacht lena bhean chéile, Margaret, a 3 leanaí, a neacht, Margaret, a bhí 17 mbliana d’aois, agus lóiste, a bhí 54 bliain d’aois. Is léir go raibh siad i mullach a chéile. Bhí gach duine de na daoine fásta in ann léamh agus scríobh. Rugadh agus tógadh iad ar fad i mBaile Átha Cliath. Seiceáil.
Teaghlach Braunstein
Rugadh Simon agus a bhean chéile sa Rómáin, ba máistirtháilliúirí iad, agus rinneadh cur síos orthu mar dhaoine de chuid ‘an Chreidimh Eabhraigh’. Rugadh a mac, a bhí 8 mbliana d’aois, i mBaile Átha Cliath. Ní raibh léamh ná scríobh i mBéarla ag Lina, a bhean chéile. Bhí searbhónta tí acu, a bhí ina Caitliceach Rómhánach, a rugadh i Loch Garman, agus a raibh idir Ghaeilge agus Bhéarla ar a toil aici. Seiceáil.
Íomhánna: Cartlann Náisiúnta na hÉireann, Daonáireamh na hÉireann, 1911
Teaghlach Taylor
Táilliúir a bhí in Jacob Taylor chomh maith. Is sa Rúis a tháinig eisean, a bhean chéile, Hilda, agus an bheirt mhac ba shine a bhí acu ar an saol. Rugadh beirt mhac eile in Leeds, saolaíodh an leanbh ab óige i mBaile Átha Cliath. Bhí na leanaí idir 11 bhliain agus 22 bliain d’aois agus bhí gach duine acu ina gcónaí in aon seomra amháin. Rinneadh cur síos orthu mar dhaoine de chuid ‘an Chreidimh Eabhraigh’ freisin. Ní raibh léamh ná scríobh i mBéarla ag ceachtar den bheirt tuismitheoirí. Chuir Jacob X (a mharc), in ionad a shínithe, ag bun na foirme. Seiceáil.
Grianghraf: Nationaal Archief/Collectie Spaarnestad/Het Leven
Sráid Chéipil, 1921
Arm na Breataine ar Shráid Chéipil, 1920/1921.
Tabhair do d’aire na héadain siopa ar thaobh na láimhe clé den ghrianghraf: Bhí Skeffington’s in Uimh. 24 agus Egan’s ar an gcéad urlár. Bhí William’s suite béal dorais, áit ar díoladh tae agus earraí grósaera, agus ag Uimh. 25 freisin. Bhí muintir Miller i mbun gnó cúpla doras síos uathu.
Bheadh na héadain siopa seo an-chosúil leo siúd a d’fheiceadh Lemass agus é ina dhéagóir.
